गवार :-
प्रस्तावना :-
गवार हि शेंगवर्गीय भाजी असून कोवळ्या शेंगाची भाजीसाठी उपयोग केला जातो .तर सुकलेल्या बियांचा उसळ म्हणून उपयोग केला जारतो . ग्रामीण भागात हे अतिशय लोकप्रिय पिक आहे . महाराष्ट्रामध्ये अंदाजे ८९१० हेक्टर क्षेत्रावर या पिकाची लागवड होते . गजरात , राजस्तान , उत्तरप्रदेश हे जनावरासाठी हिरवा चारा हिरवळीचे खत म्हणून वापरले जाते . गवारीच्या पिकापासून निघणारे डीक याला मोठी मागणी असल्यामुळे परकीय चलन मिळवून देणारे पिक म्हणून याकडे पहिले जाते .
गवारीच्या शेंगामध्ये फॉस्फेरस , चुना , लोह इत्यादी खनिजे आणि अ , ब , क जीवनसत्वे बर्याच प्रमाणात असतात .गवारीच्या दिन्काचा कागद , कापड , सौंदर्य प्रसाधने आणि स्फोटकात उपयोग केला जातो .
हवामान आणि जमीन :-
गवार हे उष्ण हवामानातील पिक असून सरासरी १८ ३० अंश सेल्सिअस तापमानास हे पिक उत्तम येते . खरीपातील उष्ण व दमात हवेमुळे झाडांची वाढ चांगली होते . हिवाळी हंगामात या पिकांची लागवड फायदेशीर ठरत नाही . हे पिक सर्व प्रकारच्या जमिनीत घेतले जाते .उत्तम पाण्याचा चांगला निचरा असलेल्या मध्यम ते भारी जमिनीत या पिकाची वाढ चांगली होते . जमिनीचा सामू ७.५ ते ८ च्या दरम्यान असल्यास पिकाची वाढ चांगली होते .
लागवड हंगाम :-
गवारीची लागवड खरीप व उन्हाळी हंगामात केली जाते .उन्हाळी हंगामास गवारीची लागवड जानेवारी , फेब्रुवारी महिन्यात करतात . बियांचे प्रमाण हेक्टरी १४ ते २४ किलो बी लागवडीस पुरेसे असते . बियाण्यास पेरणीपूर्व १० ते १५ किलो बियाण्यास २५० ग्राम रायझोबियम घालावे .
पूर्वमशागत :-
जमिनीची प्रत व हवामानानुसार दोन ओळीतील अंतर ४५ ते ६० सेमी ठेवावे आणि झाडातील अंतर २० ते ३० सेमी ठेवावे . काही शेतकरी ४५ सेमी पाभारणे बी पेरून नंतर सारा यंत्राने सारे पडतात किंवा ४५ *६० सेमी अंतरावर सऱ्या पडून सरीच्या दोन्ही बाजून दोन झाडातील अंतर १५ ते २० सेमी राहील या अंतरावर दोन दोन बिया टाकतात .
खते व पाणी व्यवस्थापन :-
गवार हे शेंन्गवार्गातील कोरडवाहू म्हणून पिक घेतल्यास त्यास खताची फारशी जरुरी भासत नाही . बागायती पिकास लागवडीपूर्वी ५० किलो नत्र , ६० किलो पालाश द्यावे .
जमिनीच्या मगदुराप्रमाणे पिकास पाणी द्यावे . या पिकला पाणी माफक प्रमाणात लागते . परंतु फुले आल्यापासून शेंगाचा बहार पुरण होईपर्यंत नियमित पाणी द्यावे .
आंतरमशागत :-
पेरणीनंतर १० ते २० दिवसांनी रोपांची विरळणी करून जोमदार व उत्तम वाढीतील अशा अंतराने रोपे ठेवावीत . ३ आठवड्यानी खुरपणी करून तण काढून टाकावेत . दुसरी खुरपणी तनाचे प्रमाण पाहून करावी .
वाण :-
पुसा सदाबहार :-
हि सरळ व उंच वाढणारी जात असून उन्हाळी व खरीप हंगामासाठी शिफारस केलेली आहे . या जातीचा शेंगा हिरव्या , कोवळ्या व बिन रेषांचा असतात . शेंगाची काढणी ४५ ते ५५ दिवसांनी सुरु होते .
पुसा नावबहार :-
हि जात उन्हाळी व खरीप या दोन्ही हंगामात चांगले उत्पादन देते . शेंगा १५ सेमी लांब कोवळ्या हिरव्या रंगाच्या असतात . झाडांची सरळ वाढ होते . पानाच्या बोचक्यात शेंगाचा घोस असतो .
पुसा मोसमी :-
हि अधिक उत्पादन देणारी जात खरीप हंगामासाठी चांगली असून या जातीच्या शेंगा १० ते १२ सेमी लांब असून हि जात ७५ ते ८० दिवसात काढणीस सुरु होते . शेंगा आकर्षक चमकदार , हिरव्या रंगाच्या असतात . या जातीत फांद्या अधिक प्रमाणात फुटून मुख्य खोड आणि फांद्याच्या टोकावर शेंगा येतात .
शरद बहार :-
या जातीचे झाड उंच असून झाडाला १० ते १४ फांद्या असतात . शेंगा आकर्षक मऊ , रसरशीत , लांब असतात . हि जात खरीप हंगामासाठी योग्य आहे .
कीड व रोग :-
भुरी :-
हा बुरशीजन्य रोग असून पानाच्या दोन्ही बाजूवर कळपात डागांनी होऊन नंतर संपूर्ण पण पांढरे होते . हा रोग खोड आणि शेंगावरही पसरतो .
उपाय :-
५० % ताम्रयुक्त औषध कॉपर ऑक्झीक्लोराईड २५ ग्राम १० लिटर पाण्यात मिसळून ८ ते १० दिवसांच्या अंतराने ३ ते ४ फवारण्या कराव्यात .
मर :-
हा बुरशीजन्य रोग असून या रोगाची लागण झालेले झाड कोलमडून जाते . प्रथमता झाड पिवळे पडते व बुन्ध्याजवळ अशक्त बनते .
उपाय :-
बियाणास प्रती किलो ४ ग्राम थायरम चोळावे . रोगट झाडाभोवती बांगडी पद्धतीने ताम्ब्रायुक्त औषधाचे द्रावण ८ ते १० सेमी खोल माती भिजेल असे ओतावे .
कीड :-
या पिकावर मावा व तुडतुडे या किडीचा प्रादुर्भाव होतो .
उपाय :-
या किडीच्या नियंत्रणासाठी पिकावर डायमेथोएट ३० एसिक १.५ मिली किंवा मोनोक्रोटोफोस ३६ डब्लूसी किंवा मिथिलडीमेटोन २५ इसी २ मिली प्रती लिटर पाण्यात मिसळून फावरावे .
काढणी व उत्पादन :-
भाजीसाठी हिरव्या कोवळ्या पण पूर्ण वाढलेल्या शेंगाची नियमित तोडणी करावी . शेंगा जास्त दिवस झाडावर राहिल्यास त्यात रेषांचे प्रमाण वाढते आणि साल कठीण होऊन त्या लवकर शिजत नाहीत . शेंगाची तोडणी ३ ते ४ दिवसांतून करावी . सर्व साधारणपणे हिरव्या शेंगाचे हेक्टरी १०० ते २०० क्विंटल उत्पादन मिळते .