फणस:-

फणस हे फळ आकाराने फार मोठे असते.फणसाच्या आवरणाला चार किव्हा चार्खंड असे म्हणतात.चार्खंदाला कात्यांसारखी अनेक टोके असतात,त्यामुळे फणस हा बाहेरून काटेरी खडबडीतअसतो .फणसाच्या आतील भागात मधोमध काठीसारखा भाग असतो . त्याला पाव असे म्हणतात.त्यालाच अनेक गरे लागलेले असतात. एका गऱ्यामध्ये एक बी असते. तिला आठळी किंवा आठोळीम्हणतात,फळाच्या शेवटच्या टोकाला आलेल्या गऱ्याला टेंबळी म्हणतात. छोट्या कच्छ फणसाला कुइरी म्हणतात .फणसाला किंवा त्याच्या झाडाला निचूळ असाही एक शब्द आहे.

प्रकार:-

फणसाचे दोन प्रमुख प्रकार आहेत.

बरका 

बरका हे फणसाची एक जात आहे.हा फणस हा अधिक मधुर आणि रसाळ असतो.बरका हा प्रामुख्खाने कोकणात आढळून येतो.बराकाचे गरे काप्याच्या गरांपेक्षा जास्त चिकट असतात.

कप 

कप हि फणसाची एक जात आहे.हा फणस हा बारक्या फणसापेक्षा कमी गोड आणि रसाळ असतो.कप फणस हा प्रामुख्खाने देशावर आढळून येतो. कप फणस कापायाला बरकापेक्षा थोडा सोपा असतो.

विलायती फणस 

फणसाच्या कप आणि बरका या प्रमाणेच विलायती फणस हि सुद्धा एक जात आहे.या जातीचा फणस प्रामुख्खाने भाजी साठी वापरतात. साकल्या आणि डगूळ याही फणसाच्या जाती आहेत.

लागवड:-

फणसाची महाराष्ट्रातील कोकण भागात लागवड होते. तसेच देशावर किंवा घाटावरील फणस आढळून येतात.फणसाचे झाड हे आकारमानाने मोठे असते.झाडाच्या बुंध्याला फणस लटकलेले असतात. नीर फणस हा पण फणसाचा एक प्रकार आह.

फणसापासून तयार केले जाणारे पदार्थ :-

फणसाच्या साकात्याची भाजी कच्चा फणसाच्या गऱ्याची भाजी संजाने (फणसे इडली)

तळलेले गर

फणसाची साठे( फणस पोळ्या )

आठळ्यांची भाजी 

पावेची  भाजी

उकडलेल्या आठळ्या

फणसाचे गरे काह्ल्यावर त्यावर विद्याचे पण खाऊ नये. तसे करणे हे विरुद्धाशन आहे.

फणसाचे उपयोग :-

झाडाचे लाकूड खेळणी,तंबोरा आणि विनासारखी वाद्ये ,उच्च प्रतीचे फर्निचर,कोरीवकाम असलेल्या शोभिवंत वस्तू,लाकडी पिंजरे ,खोकी वगैरेंसाठी उत्तम असते.