प्रस्तावना :- 

उत्तर भारतामध्ये घेवद्याला राजमा म्हणतात . शेगवर्गीय भाजीपाला पिकापैकी घेवडा हे कमी दिवसात अधिक उत्पन्न देणारे पिक आहे . महाराष्ट्रात पुणे , सातारा , अहमदनगर , सोलापूर , नाशिक इत्यादी जिल्ह्यामध्ये श्रावण घेवड्याची लागवड मोठ्या प्रमाणांत केली जाते . महाराष्ट्रामध्ये अंदाजे ३१०५० हेक्टर क्षेत्रावर श्रावणी घेवड्याची लागवड होते . घेवड्याच्या कोवळ्या शेंगाची भाजी तसेच सुकलेल्या दाण्यांची उसळ लोकप्रिय आहे . घेवद्याच्या  पानाचा  उपयोग जनावरांच्या चाऱ्यासाठी करता येतो . शेंगामध्ये अ आणि ब जीवनसत्व तसेच खनिजे , लोह , आणि चुना तसेच प्रथिने भरपूर प्रमाणात असतात. 

जमीन व हवामान :- 

घेवडा हेक्टरी पिक हलक्या ते मध्यम जमिनीत पाण्याचा निचरा असणाऱ्या जमिनीत उत्तम प्रकारे येते . अतिभारी जमिनीत झाडांची वाढ भरपूर होते . परंतु शेंगा कमी लागतात . जमिनीचा सामू ५.५ ते ६ च्या दरम्यान असावा . घेवडा हेक्टरी थंड हवामानात आणि पावसाळ्यात येणारे पिक असून १५ ते ४० अंश सेल्सिअस तापमानात हेक्टरी  पिक चांगले येते . अतिथंडी व  अतिउष्ण हवामान या पिकास मानवत नाही . 

पूर्व मशागत :- 

जमिनीची उभी आडवी नांगरट करून , कुळवाच्या पाळ्या देऊन ढेकळे न्फोडून जमीन भुसभुशीत करावी . जमिनीत ४० ते ४५ बैलगाड्या हेक्टरी या प्रमाणात शेणखत मिसळावे . 

लागवड हंगाम :- 
महाराष्ट्रात या पिकाची लागवड तीनही हंगामात होते . खरीप हंगामासाठी सप्टेंबर ऑक्टोंबर महिन्यात आणि उन्हाळी हंगामात जानेवारी , फेब्रुवारी महिन्यात घेवड्याची लागवड करतात.

वाण :- 

घेवड्याच्या कटेडर , पुसा पार्वती , अर्का कोमल , व्ही . एल . , ५ जम्पा , पंत अनुपमा , फुले सुयश या प्रकारच्या जाती लागवडीयोग्य आहेत . 

बियाण्याचे प्रमाण :- 

प्रती हेक्टरी ४० किलो बियाणे लागते लागते . टोकन पद्धतीने लागवड केल्यास हेक्टरी २५ ते ३० किलो बी लागते . 

पूर्वमशागत :- 

जमिनीची उभी आडवी नांगरट करून , कुळवाच्या पाळ्या देऊन ढेकळे फोडून जमीन भुसभुशीत करावी . जमिनीत ४० ते ४५ बैलगाड्या हेक्टरी या प्रमाणात शेणखत मिसळावे . 

लागवड :- 
खरीप हंगामात पिकाची पेरणी पाभरीने अथवा तीफातीने पहिला पाउस पडून गेल्यावर जमीन , वाफश्यावर  आल्यावर करावी . पेरणी करताना दोन ओळीतील अंतर ४५ सेमी आणि दोन झाडातील अंतर ३० सेमी ठेवावे . यानंतर विरळणी करून दोन झाडत ३० सेमी अंतर ठेवावे . बिया टोकन पद्धतीने २ ते ३ सेमी खोलीवर पेराव्यात . उन्हाळी हंगामात बियांची पेरणी ६० ते ७० सेमी अंतरावर सरी वरंब्यावर करावी . वरंब्याच्या दोन्ही बाजूला बगलेत ३० सेन्टीमीटर अंतरावर २ ते ३ बिया  टोकावयात . 

खते व पाणी व्यवस्थापन :- 
सर्वसाधारणपणे हेक्टरी ७२० किलो बियाण्याचे आणि ६३० किलो पाल्याचे उत्पादन देणाऱ्या घेवड्याचे पिक जमिनीतून ६६ किलो नत्र २७ किलो स्फुरद आणि ५५ किलो पालाश शोषून घेते . यावरून घेवड्याच्या पिकला जमिनीतून लागणाऱ्या मुख्य अन्न्घाताकाची आवश्यकता लक्षात येते . निरनिराळ्या प्रयोगावरून घेवड्याच्या पिकला शेणखत आणि रासायनिक खतांच्या पुढील मात्रांची शिफारस करण्यात आली आहे . 

घेवड्याच्या पिकला ४० टन शेणखत , ५० ते ५४ किलो नत्र ५० ते १०० किलो स्फुरद आणि ५० ते ११० किलो पालाश प्रती हेक्टरी द्यावे . स्फुद आणि पालाश पूर्ण आणि अर्धा नत्र पेनीच्या वेळी द्यावा आणि उरलेला अर्धा नत्र बी  उगवल्यानंतर तीन ते चं आठवड्यांनी द्यावा . 

घेवड्याच्या न्पिकाची मुले जमिनीत उथळ वाढत असल्यामुळे पिकला जास्त पाणी दिल्यास ते मुळाना अपायकारक ठरते . मात्र फुलोऱ्याच्या  वेळी जमिनीत पुरेसा ओलावा नसल्यास फलधारणा कमी प्रमाणात होते . म्हणून घेवड्याच्या पिकला फुले येण्याआधी पाणी द्यावे . खरीप हनागामातील घेवड्याच्या पिकला पाणी देण्यात आवश्यकता भासत नाही . परंतु पाउस नसल्यास पिकला गरजेनुसार पाणी द्यावे . उन्हाळी हंगामातील पिकाला ८ ते १० दिवसांच्या अंतराने आणि जमिनीच्या मगदुरानुसार पाण्याच्या पाळ्या द्याव्यात .

आंतरमशागत :- 
खरीप हंगामात पिकाची पेरणी केल्यानंतर १५ दिवसांनी विरळणी करावी . खरीप हंगामात तणांचा योग्य वेळी बंदोबस्त करणे आवश्यक आहे . खरीप हंगामात जास्त प्रमाणात पाउस झाल्यास आणि योग्य प्रमाणात पाण्याचा निचरा ण झाल्यास चर खोडून पाणी शेताबाहेर काढून द्यावे . 

रोग व कीड :- 
कीड :- 

मावा : मावा कीड घेवड्याच्या पानातील रस शोषून घेते . त्यामुळे पानाच्या कडा वळतात . मावा कीड वाढणार्या फांद्या आणि लहान पानातील रस शोषून घेते . या किडीच्या प्रादुर्भावामुळे काहीवेळा फुलांची गळ होते . 

उपाय : मावा किडीच्या नियंत्रणाच्या १० लिटर पाण्यात सायपरमेठीन ( २५ टक्के प्रवाही ) ५ मिली  किंवा मिलीलीटर रोगोर ( ३० टक्के प्रवाही ) या प्रमाणात पाण्यात मिसळून फवारावे . 

शेंगा पोखरणारी अळी : हि कीड प्रथम शेंगाच्या पृष्ठभागावर आढळून येते , हि कीड नंतर शेंगेच्या आत शिरून आतील दाने खून फस्त करते . 

उपाय : या किडीचा उपद्रव दिसून येताच ५ टक्के कार्बारील दर हेक्टरी २० किलो या प्रमाणात धुराळावे 

खोडमाशी : लागवडीनंतर १५ ते २० दिवसात या किडीचा मोठ्या प्रमाणावर उपद्रव होतो . या किडीचे मादी फुलपाखरू पिक पहिल्या दोन पानावर असताना पानावर अंडी  उबवल्यानंतर अंड्यामधून अळ्या बाहेर पडतात . अळी खोडावर जाते आणि खोडाच्या आतील भाग पोखरून जाते . या किडीचे सुप्तावस्थेत कोश जमिनीलगत खोडापासून पडतात . 

उपाय : खोडमाशीच्या अळीच्या नियंत्रणासाठी १० लिटर पाण्यात ५ मिलीलिटर सायपरमेठीन ( २५ टक्के प्रवाही ) हे कीटकनाशक मिसळून फवारणी करावी . 

रोग :- 
भुरी : हा रोग बुर्शिप्रमाणे होतो . या रोगाची पिकला लागण झाल्यास पानावर , कड्यावर आणि शेंगावर पांढरी पावडर असलेले ठिपके दिसतात . 

उपाय : घेव्द्यावरील भुरी रोगाच्या नियंत्रणासाठी ३०० मेष गंधकाची भुकटी दर हेक्टरी ३० किलो प्रमाणात धुरळावी . 

तांबेरा : तांबेरा हा बुरशीजन्य रोग असून त्यात पाण्याच्या खालच्या भागावर तांबूस कालपट रंगाचे फोड येतात . 

उपाय : तांबेरा रोगाच्या नियंत्रणासाठी १० लिटर पाण्यात २० ग्राम दय्ठेन्म एम - ४५ हेक्टरी बुरशीनाशक मिसळून तांबेरा रोगाची लागण दिसून येताच फवारणी करावी .

मर : मर ( विल्ट ) हा बुरशीजन्य रोग असून या रोगाची पिकला लागण  झाल्यास झाडांची पाने पिवळी पडून टी गळतात . 

उपाय : मर रोगाच्या नियंत्रणासाठी बियाण्यास पेरणीपूर्वी बुरशीनाशक औषध चोळावे किंवा घेवड्याच्या रोगप्रतिबांधक जाती लावाव्यात .

उत्पादन :- 

श्रावण घेवड्याचे हेक्टरी उत्पादन २७ क्विंटलपर्यंत घेता येते .