प्रस्तावना :-
खरीप हंगामध्ये तूर हे अतिशय महत्वाचे पिक आहे . या पिकला २१ ते २५० से. ग्रे तापमान चांगले मानवते . महाराष्ट्रामध्ये १० लाख हेक्टर पेक्षा अधिक क्षेत्रावर तूर हे पिक घेतले जाते .
जमीन :-
मध्यम ते भारी पाण्याचा उत्तम निचरा होणारी जमीन तुरीसाठी फार चांगली . चोपण , पाणथळ जमिनीत तूर चांगली येत नाही . कसदार भुसभुशीत , पोयट्याच्या जमिनीत सुद्धा तूर चांगली येते . साधारणतः ६.५ ते ७.५ सामू असलेली जमीन या पिकास योग्य असते .
पूर्वमशागत :-
रबी हंगामाचे पिक निघाल्यानंतर चांगली खोल नांगरट करावी आणि उन्हाळ्यात जमीन चांगली तापू द्यावी . त्यामुळे जमिनीतील किडी , अंडी व कोप उ . नष्ट होतात जमीन तापल्यामुळे सच्छिद्रता वाढते . अन्नद्रव्ये मुक्त होतात आणि जमिनीचा अपोत सुधारतो .
पेरणीची वेळ :-
जूनच्या दुसर्या पंधरवाड्यात पेरणी करावी . पेरणी जसजशी उशिरा होईल . त्याचप्रमाणे उत्पादनात घात येते . यासाठी १० जुलैपूर्वी पेरणी करावी .
पेरणीची पद्धत :-
तूर हे पिक बहुतांशी म्हणून घेतले जाते . तूर + बाजरी ( १ :२ ) तूर + सुर्यफुल (१ : २ ) , तूर + सोयाबीन ( १ : ३ किंवा १:४ ) तूर +ज्वारी ( १:२ किंवा १:४ ) , तूर , + कापूस , तूर + भुईमुग ण, तूर + मुग , तूर + उडीद ( १: ३ ) अशा प्रकारे पेरणी केल्यास दोन्ही पिकांचे उत्पादन चांगले येते तुरीचे सलग पिक सुद्धा चांगले उत्पादन देते .
पेरणीचे अंतर :-
सलग पिक घ्यावयाचे असल्यास आय . सी . पी. एल - ८७ या वानाकरिता ४५ * १० सेमी अंतर ठेवावे , ए . के . टी . - ८८११ करिता ४५ * २० सेमी अंतर ठेवावे अधिक कालावधीच्या वानाक्रीता ६० * २० सेमी अंतर ठेवावे .
बियाणे प्रमाण :-
आय . सी . पी . एल - ८७ च्या पेरणीसाठी हेक्टरी २० ते २५ किलो बियाणे लागते . मध्यम मुदतीच्या विपुला व ए . के. टी . - ८८११ या वाणासाठी हेक्टरी १२ -१५ किलो बियाणे पुरते . उशिरा येणार्या आणि जास्त अंतरावर लावावयाच्या वाणासाठी हेक्टरी १० ते १२ किलो बियाणे पुरते .
बीजप्रक्रिया :-
पेरणीपूर्वी प्रतिकिलो बियाण्यास २ ग्राम थायरम + २ ग्राम कार्बेंडेझिम किंवा ५ ग्राम ट्रायकोडर्मा व २५ ग्राम रायझोबियम गुळाच्या थंड द्रावणात मिसळून लावावे .
आंतरपिके :-
तूर हे पिक सुर्यफुल , मुग , उडीद , सोयाबीन , भुईमुग , ज्वारी , बाजरी कपाशी या सरळ पिकामध्ये आंतरपीक म्हणून घेतले जाते आंतरपिकासाठी निवडायच्या तुरीच्या जाती व मध्यम मुदतीच्या असाव्यात . अलीकडच्या काळात ३ ते ४ ओळी सोयाबीन आणि एक ओळ तूर पद्धतीने दोन्ही पिकांचे चांगले उत्पादन येत असल्याचे दिसून आले आहे .
खत व्यवस्थापन :-
सलग तुरीसाठी हेक्टरी २५ किलो नत्र व ५० किलो स्फुरद पेरणीचे वेळी द्यावे सारखे मिश्र पिक असल्यास ज्या पिकाच्या ओळी जास्त त्या पिकाची शिफारस केलेली खात मात्रा द्यावी . उदा . सोयाबीन करिता ५० किलो नत्र आणि ७५ किलो स्फुरद अशी मात्रा द्यावी .
आंतरमशागत :-
पिकात १५ ते २० दिवसानंतर कोळपणी करावी . पुढे १५ दिवसांनी खुरपणी किंवा कोळपणी करावी . अधिक उत्पादनासाठी पिक पेरणीनंतर ३० - ४५ दिवस शेत ताणविरहित ठेवावे .
पाणी व्यवस्थापन :-
तूर हे प्रामुख्याने खरीप हंगामातील पिक असल्यामुळे ते पावसावर वाढते . तथापि , पावसामध्ये खंड पडल्यास आणि सिंचनाची सुविधा असल्यास पिकास वाढीच्या अवस्थेमध्ये ( ३० ते ३५ दिवस ) फुलोऱ्यात अवस्थेमध्ये ( ६० ते ७० दिवस ) आणि शेंगा भरावयाच्या अवस्थेमध्ये पाणी द्यावे . त्यामुळे पिक उत्पादनात वाढ होते .
पिक संरक्षक :-
तुरीमध्ये फुलोरा व शेंगा भरण्याच्या अवस्थेमध्ये घाटेअळी , पिसारी पतंग , काळी माशी , या किडीमुळे ३० ते ४० टक्के नुकसान होते . ट्रायकोडर्मा , क्रायसोपा , एच . एन . पी . व्ही . अशा जैविक कीड नियंत्रणाचा वापर करावा .
काढणी :-
तुरीच्या शेंगा वाळल्यावर पिक कापून घ्यावे व खळ्यावर काठीच्या सहाय्याने किंवा पेढ्या झोडपून शेंगा आणि दाणे अलग करावे .
साठवण :-
साठवनिपुर्वी तूर धान्य ४ - ५ दिवस चांगले उन्हात वाळवून पोत्यात किंवा कोठीत साठवावे . साठवण कोदट व ओलसर जागेत करू नये . शक्य असल्यास कादुलीम्बाचा पाला ( ५ टक्के ) धान्यात मिसळून धान्य साठवावे . यामुळे धान्य साठवणीतील किडीपासून सुरक्षित राहते .
उत्पादन :-
अशाप्रकारे तुरीची लागवड केल्यास सरासरी १५ ते १६ क्विंटल प्रती हेक्टरी उत्पादन मिळू शकते .