राईप्रमाणे दिसणारी आणि जोन्धळ्याच्या चवीची असणारी नाचणी हे तृणधान्य शरीरासाठी अत्यंत पौष्टिक समजल जात . या तृणधाण्यात कल्शिअम बरोबरीने लोह , नायसिन , थायमिन , रीबोफ्लेवीन हि महत्वाची पोषकद्रव्ये असतात . नाचाणीस असणार्या कल्शिअमच्या विपुल साठ्यामुळे खेळाडू , कष्टाचे काम करणारे , वाढती मुल यांना नाचानिपासून बनवलेले पदार्थ खाण्याचा सल्ला डॉक्टर , आहारतज्जन्य देतात .
हे पिक राज्यातील दुर्गम , आदिवासी भागातील हलक्या व वर्कस जमिनीत घेतात . नागली हे दुर्गम भागातील लोकांचे प्रमुख अन्नधान्य आहे . ते सर्व प्रकारच्या जम्नीत येमारे पिक आहे . कर्नाटक राज्यात हे पिक महत्वाचे पिक असून जवळजवळ भाताइतके क्षेत्र तेथे या पिकाखाली आहे . तामिळनाडू , आंध्र प्रदेश व महाराष्ट्रातही बर्याच मोठ्या प्रमाणावर या पिकाची लागवड होते . ते पौष्टिक आणि शक्तीदायक समजले जाते . यात ६ ते ११ टक्के प्रथिने , कॅल्शिअम , लोह , स्फुरद पुरेशा प्रमाणात असतात . मधुमेह , अशक्त व आजारी माणसाना नाचणीचा आहार उपयुक्त व गुणकारी मानला जातो . यामुळे रक्तातील कोलेस्टेटरोल कमी होते तसेच मधुमेह प्रमाण कमी होते .
हवामान :-
नाचाणीस उष्ण हवामान मानवते.
जमीन :-
तांबडवट , फिक्कट व राखी रंगाच्या जमिनित नाचणी चांगली जाते .
पेरणी :-
बी मुठीने जमिनीत फेकून , पेरून किंवा रोपे लावून लागण करतात . हेक्टरी २५ - ५० किग्रम . बी लागते . महाराष्ट्रात रोपे तयार करून लावतात . लागणित २५ सेमी . अंतरावरील नांगराच्या सर्यात २० सेमी . अंतरावर रोपे टाकीत जातात . प्रतिकूल परिस्थितीतही रोप ताबडतोब मुळ धरू शकते .
खते :-
या पिकाला खत देण्याची प्रथा नाही ; पण हेक्टरी ८०० - १ ,००० किग्रा . मासळीचे खत किंवा ५० किग्र . फोस्फेरिक आम्ल दिल्यास उत्पन्न वाढते . हे पिक पावसाच्या पाण्यावर घेतात .
जाती :-
गोदावरी , बी - ११ , पीईएस - ११० इंडस ८ , दापोली - १ , व्ही एल - १४९ , जीपियू - २६ , २८ , पी आर - २०२ ) , इ - ३१ ( निमगरवा ) आणि ए - १६ ( गारवा ) . नाचणीच्या तांबूस व पांढर्या प्रकारचे दाणे जास्त पौष्टिक असतात .
उपयोग :-
नाचणीपासून भाकरी , माल्ट , नुडल्स , पापड , आंबील , इडली बनवितात .
रोग व त्यावरील उपाय :-
करपा , कानी , पानावरील ठिपके व केवडा हे रोग नाचनिवर पडतात .
करपा : हा रोग पायरीक्युलेरीया एल्युसिनी या कवकामुळे ( बुरशीसारख्या हरितद्रव्यरहित वनस्पतीमुळे ) होतो . त्यात राखाडी रंगाचे डाग कणसाच्या खालील भागावर आढळतात . त्यामुळे कणसात दाणे चांगले भरत नाहीत . लहान रोपे रोगाला लवकर बळी पडतात . ५ : ५ : ५० बोर्डो मिश्रण पिकावर फवारतात .
काणी : हा रोग मेलॅनोप्सिकीयाम एल्युमिनिंस या कावकामुळे होतो . त्यात कणसातील काही दाण्यांचे कानियुक्त बिजानुफळात रुपांतर होते . रोग तुरळक आढळतो . उपाय म्हणून रोगट कणसे काढून नष्ट करतात .
पानावरील ठिपके : हा रोग हेल्मीथोस्पोरीयम नोड्यूलोजाम या कवकामुळे होतो . यामुळे पानावर तपकिरी ठिपके पडतात . याकरिता बी पेराण्यापुर्वी बियांवर अग्रोसानची क्रिया ( १ : ४०० ) करून घेतात .
केवडा : हा रोग सक्लेरोस्पोरा मॅक्रोस्पोरा या कावकामुळे होतो . यामुळे पानावर तपकिरी ठीपके पडतात . याकरिता बी पेरणीपूर्वी बियांवर अग्रोसानची क्रिया ( १ : ४०० ) करून घेतात .
केवडा : हा रोग सक्लेरॉस्पोरा मॅकरोस्पोरा या कवकामुळे उद्भवतो [ ज्वारी ; बाजरी ] .
कीड : नाचणीवरील महत्वाची कीड म्हणजे सुरवंट होय . याच्या पतंगाचा नाश करणे हाच उपाय आहे .