प्रस्तावना

बटाटा पिकाचे लागवड पुणे ,सातारा , नाशिक ,अहमदनगर ,बिट ,औरंगाबाद आणि नागपूर या जिल्ह्यात केली जाते .बटाट्यामुले प्रथिने ,चुना ,फौस्फारस या सारखी खजिने ,ब आणि क जीवनसत्वे भरपूर प्रमाणात असतात .बटाट्याचा उपयोग खाद्य पदार्थाशिवाय अनेक उद्योगधंद्यात मोठ्या प्रमाणात होतो .

हवामान :-

बटाटा हे थंड हवामानातील पिक आहे .या पिकास सरासरी १६ ते २१ सेल्सिअस तापमान लागते .पिकाच्या सुरुवातीच्या काळात २४ सेल्सिअस पोषक असून बटाटे पोसण्याच्या काळात २० सेल्सिअस तापमान अनुकूल असते .बटाटे लागवडीच्या वेळी उष्ण हवामान पोषक असते .

जमीन:-

मध्यम ते हलक्या गाळाच्या जमिनीत बटाट्याची लागवड चांगल्या रीतीने करता येते .जमीन कसदार भुसभुशीत व उत्तम निचरयाची असावी .जमिनीचा सामू ६ ते ८ च्या दरम्यान असावा .

पूर्वमशागत :-

जमीन नांगरणी २० ते २५ सेमी नांगरावी .१ महिनाभर जमिनीस उन्हाची ताप द्यावी .पुन्हा १ आडवी नांगरणी करावी .ढेकळे फोडण्यासाठी व जमीन समपातळीत आणण्यासाठी कुळवाच्या दोन तीन पाळ्या देऊन जमीन भुसभुशीत करावी ,जमिनीत हेक्टरी ५० गाड्या चांगले कुजलेले शेणखत पसरावे .

लागवडीचा हंगाम :-

बटाट्याची लागवड खरीप हंगामात जून ,जुलै महिन्यात करतात व रब्बी हंगामात ऑक्टोंबर ,नोव्हेंबर महिन्यात करतात .

वाण :-

कुफली लवकर :-

हि ६५ ते ८० दिवसात तयार होणारी जात असून खरीप व रब्बी हंगामात घेतली जाते .या जातीचे बटाटे पांढरे शुभ्र आकर्षक व मोठे असतात .या जातीचा बटाटा साठवणुकीत चांगला टिकतो .हेक्टरी उत्पादन २०० ते २५० क्विंटल  असते .

कुफरी चंद्रमुखी :-

हि जात ९० ते १०० दिवसात  तयार होते .या जातीचे बटाटे लांबट गोल व फिकट पांढरे असतात .साठवणुकीत हि जात  उत्तम आहे .हेक्टरी उत्पादन २५० क्विंटल पर्यंत मिळते .

कुफरी सिंदुरी :-

ही जात १२० ते १३५ दिवसात तयार होते या जातीचा रंग फिकट तांबडा असून बटाटे मध्यम व गोल आकाराचे असतात . हि जात साठवानुकीस उत्तम आहे . हेक्टरी उत्पादन ३०० क्विंटल पर्यंत मिळते .

या शिवाय कुफरी बादशाह , कुफ़री  कुबेर , कुफरी ज्योती , अलंकार , कुफरी चमत्कार या जाती लागवडीस योग्य आहेत . 

बियाणाचे प्रमाण :-

बियाणे उत्तम दर्जाचे असावे .हेक्टरी १५ ते २० क्विंटल बियाणे लागवडीस पुरेसे असते लागवडीपूर्वी बियाणे कॅपटन ३० गरम आणि बविस्तोन १० गरम १० लिटर पाण्यात ५ मिनिटे बुडवून व नंतर लागवडीसाठी  वापरावी .लागवड :-

सरासरी बेण्याचे वजन जास्तीत जास्त २५ ते ३० ग्राम   असावे .बेण्याचा आकार मध्यम असून बटाट्याचे आकारमानानुसार दोन ओळीतील अंतर ४५ ते ६० सेमी आणि दोन बियांमधील अंतर १५ ते २० सेमी ठेवावे .ट्रँक्टरच्या सहाय्याने सारी वरंबा पद्धतीने  लागवड करावी .

लागवड :-

सरासरी बेण्याचे वजन जास्तीत जास्त २५ ते ३० ग्राम असावे . बेण्याचा आकार मध्यम असून बटाट्याचे आकारमानानुसार दोन ओळीतील अंतर ४५ ते ६० सेमी आणि दोन बियान्म्धील अंतर १५ ते २० सेमी ठेवावे . टॅकटरच्या साह्याने सरी वरंबा पद्धतीने लागवड करावी .

खते व पाणी व्यवस्थापन :-

बटाटा पिकास लागवडीपूर्वी हेक्टरी १०० किलो नत्र , ६० किलो पालाशची आवश्यकता  असते .लागवडीनंतर १ महिन्याने ५० किलो प्रती हेक्टर नत्र खताची दुसरी मात्रा द्यावी .बटाट्याची मुले४ जमिनीत वरच्या ठरत वाढत असल्यामुळे या पिकास पाण्याच्या पातळीच्या वेळेस कमी पाणी द्यावे . लागवडीनंतर पहिले पाणी हलके द्यावे .जमिनीला लगतच्या फांद्या वाढून त्यांची टोके फुगीर होऊ लागल्यावर व बटाटा पोसण्याच्या वेळेस ६ ते ८ दिवसांच्या अंतराने पाणी द्यावे .पिकाची वाढ पूर्ण झाल्यावर पाण्याच्या पाळ्या कमी कराव्यात .

आंतरमशागत :-

बटाट्याच्या आंतर्माशागतीत तन काढणे व खुरपणी या बरोबर भर देणे हे महत्वाचे काम आहे .तीन चार वेळा खुरपणी करून  हप्ता देताना झाडांना मातीचा भर द्यावी .

रोग व कीड :-

रोग 

करपा -पानावर काळे ठिपके पडून पाने गळतात .बटाट्यावर खोलगट चट्टे पडतात .

उपाय 

डायथेनएम ३० ग्राम १० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी .

मर -

मोठी झाडे पिवळी व मलूल दिसतात . बुंध्याजवळ जमिनिलागाताच्या भागात  बुरशीची वाढ  झालेली दिसते .

उपाय :-

पिकांची फर पालट आणि नियमित पाण्याच्या पाळ्या देऊन रोग आटोक्यात आणता येतो .जमिनीत नॅप्थ्यालीन किंवा फोर्मालीन १.५० मिसळून दिल्यास रोगाचे बीज मरते .

चारकोल रॉट किंवा खोक्य रोग ;-
या रोगाचा प्रसार जमिनीतून होतो .जमिनीचे तापमान ३२ सेल्सिअस पेक्षा अधिक असल्यास ते रोगजनुता पोषक ठरते . या रोगामुळे साठवणीतील बटाटे नसतात .

उपाय 
जमिनीचे तापमान ३२ सेल्सिअस च्या वर चढण्यापूर्वी बटाट्याची काढणी करावी किंवा पाणी देऊन जमिनिचे तापमान कमी ठेवावे .

कीड :-
देठ कुडतरणारी  अळी :-

राखी रंगाची अळी असून रात्रीचे वेळी खोडाजवळील भाग कुरतडतात . पाने व कोवळे देठ खातात .

उपाय 

या किडीच्या बंदोबस्तासाठी क्लोरेड एम ५ %पावडर हेक्टरी ५० किलो जमिनीवर सायंकाळी धुराळावी .

मावा व तुडतुडे :-

या किडीत पानातील अन्नरस शोषून घेतात . त्यामुळे पाने पिवळी पडतात .

उपाय :-

लागवडीनंतर १५ दिवसांनी मिथिल डिमेटोण १० मिली १० लिटर पाण्यात मिसळून किंवा फोस्फोमीडॉन ८५ डब्लू एमसी १० मिली १० लिटर पाण्यात फवारावे .

बटाट्यावरील पतंग ;-

हि कीड बटाट्याचे अतोनाव्त नुकसान करते . या किडीची सुरुवात शेतातून होते. . परंतु नुकसान हे साठवणुकीच्या काळात दिसून येते . या किडीच्या आल्या पानात देठात व खोडात शिरून आतील भाग पोखरून खातात .

उपाय 

या किडीच्या बंदोबस्तासाठी कार्बारील ५० डब्लू . पी . १.५ किलो ७५० पाण्यात मिसळून फवारावे .

काढणी व उत्पादन :-

सर्व सुधारित तंत्राचा उपयोग करून बटाट्याचे पिक घेतल्यास लवकर तयार होणार्या जातीचे उत्पादन हेक्टरी २०० क्विंटल व उशिरा तयार होणाऱ्या जातीचे उत्पादन हेक्टरी २५० ते ३०० क्विंटल पर्यंत होऊ शकते .